Long Covid – Jak wspierać organizm po przebyciu COVID-19

Wiele osób skarży się na powikłania po zakażeniu SARS-CoV-2. I rzeczywiście, wiele badań to potwierdza. Co więcej, powikłania mogą dotyczyć również tych osób, które przeszły chorobę bezobjawowo jak i tych którzy zarazili się wariantem Omikron.

U ok. 37% zakażonych rozwija się tzw. long-COVID (niektóre źródła mówią o nawet 80%). Definiuje się go, jako stan, w którym w ciągu 3 miesięcy od zakażenia pojawia się przynajmniej jedna dolegliwość związana z infekcją koronawirusem SARS-CoV-2

Jakie są możliwe powikłania po przebyciu COVID-19?

Wirus  SARS-CoV-2 atakuje głównie układ oddechowy, ale po przebyciu infekcji mogą pojawić się również nieprawidłowości ze strony układu krążenia, nerwowego lub moczowego. Często skutki można zaobserwować nawet kilka miesięcy po ustąpieniu infekcji.

Najczęstsze powikłania po przebyciu COVID-19:

• uczucie duszności,
• łatwe męczenie się,
• ból w klatce piersiowej,
• kaszel,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zaburzenia rytmu serca (np. przyspieszone bicie serca, nieregularne bicie serca),
• zmiany zapalne w naczyniach krwionośnych,
• nadciśnienie tętnicze,
• ostry zespół wieńcowy,
• nawracające bóle głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości,
• uszkodzenie mięśni szkieletowych,
• zaburzenia snu,
• depresja,
• zapalenie mózgu,
• objawy zespołu stresu pourazowego,
• wypadanie włosów,
• uszkodzenie nerek.

Podstawy patogenezy zespołu po-covidowego

COVID-19 to choroba wieloukładowa spowodowana uogólnionym zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Wirus wiąże się z komórkami gospodarza przy udziale receptora ACE2, enzymu konwertującego angiotensynę 2, którego aktywność jest szczególnie wysoka w płucach, sercu, mózgu i w jelitach. W tych organach wirus namnaża się masowo, wywołując ostry stan zapalny i tzw. burzę cytokinową, która upośledza funkcje życiowe całego organizmu. Z kolei blokowanie przez wirusa receptora ACE2 powoduje zahamowanie cyklu przemiany angiotensyny 2 (na jej szlaku od 1 do 7) oraz jej gromadzenie się w układzie krążenia. Skutkuje to stresem oksydacyjnym uszkadzającym śródbłonek naczyń tętniczych.

Jak można sobie pomóc w walce z COVIDem i po przechorowaniu?

Niestety, nie ma jednego leczenia lub leku do leczenia long-Covid, ale są leki i suplementy diety, które mogą pomóc. Trzeba też wiedzieć, że aby kuracja przyniosła efekty należy ją stosować przez 3 miesiące.

1)   W przypadku przewlekłego stanu zapalnego

W przypadku przewlekłego stanu zapalnego o niskim natężeniu (temperatura w dwóch pomiarach dziennych nie przekracza 38°C, a CRP (białko ostrej fazy) mieści się w granicach od 5 d 10mg/l) należy zastosować preparaty cynku od 20 do 30 mg dziennie co powinno skutkować zmniejszeniem stanu zapalnego nawet o 35%.

Wzmacniaczem działania cynku jest kwercytyna, która nie tylko zwiększa biodostępność cynku, ale obniża poziom stresu oksydacyjnego przez aktywację czynnika transkrypcyjnego Narf-2, który reguluje odpowiedź antyoksydacyjną organizmu.

Cynk w suplementach występuje w najróżniejszych formach. Lepiej nie sięgać po preparaty z siarczanem cynku i tlenkiem cynku. Słabo się wchłaniają. Dobrze wchłaniają się: wodoroasparaginian, chelat aminokwasowy, pikolinian, diglicynian, cytrynian, octan. Różne źródła podają sprzeczne informacje o przyswajalności glukonianu. Są też dostępne preparaty z cynkiem i kwercytyną.

Długotrwała suplementacja cynkiem obniża stężenie miedzi, co ma negatywny wpływ na odporność. Trzeba więc, co jakiś czas brać 2 – 6 mg miedzi, robiąc na ten dzień przerwę w suplementacji cynkiem.

2)   W przypadku objawów neurologicznych (nawracające bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia świadomości)

Zespół objawów neurologicznych u pacjentów po-covidowych, określanych także jako mgła mózgowa, manifestuje się głównie utratą zdolności poznawczych, trudnością w myśleniu, problemami z mową oraz bezsennością. Pojawiają się także mrowienia i drętwienie kończyn dolnych.

Czynnikiem ryzyka wystąpienia nasilonych objawów neurologicznych po infekcji SARS-CoV-2 mogą być stany niedoborowe:

• witamin z grupy B – szczególnie B₆, B₉ (kwas foliowy) i B₁₂, powodujących wystąpienie hiperhomocysteinemii (wysoki poziom homocysteiny oznacza znaczne zwiększenie ryzyka wystąpienia miażdżycy i chorób neurodegeneracyjnych),
• niski poziom kwasów tłuszczowych omega-3 w organizmie, a szczególnie w mózgu. Kwasy omega-3 stanowią aż 25% masy mózgu. Ich rolą jest zachowanie dobrej kondycji błon komórkowych i wspomaganie działania neuroprzekaźników.

Dlatego warto zadbać o właściwą ilość w pożywieniu witamin z grupy B i kwasów omega-3, a zwłaszcza kwasu eikozapentaenowego (EPA) i kwasu dokozaheksaenowego (DHA), które są w rybach. Kwas alfa-linolenowy (ALA) ma mniejsze znaczenie.

Dużą rolę w funkcjonowaniu organizmu ma koenzym Q₁₀ (CoQ₁₀). To organiczny związek chemiczny z grupy chinonów, występujący w mitochondriach komórek roślinnych i zwierzęcych. Jest odpowiedzialny za przenoszenie elektronów w łańcuchu oddechowym. Bez koenzymu Q₁₀ ludzki organizm nie byłby w stanie funkcjonować. Koenzym Q₁₀ stymuluje również regenerację neuronów. Istnieje zależność między kwasami tłuszczowymi omega-3 a koenzymem Q₁₀  (mogą wspierać wzajemnie swoje funkcje). Jak zawsze ważny też jest ruch. Należy ćwiczyć regularnie, ale w sposób umiarkowany. Spacery to dobra opcja.

3) Po-covidowa niewydolność oddechowa

W pocovidowej rehabilitacji stosuje się ćwiczenia oddechowe.  Zainteresowanym polecam ulotkę, a właściwie broszurę: Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19 zostało opublikowane na stronie WHO.

Przy niewydolności oddechowej można stosować kwas gamma-linolenowy (GLA), który jest od dawna wykorzystywany w praktyce klinicznej, a jego źródłem są nasiona wiesiołka, ogórecznika i czarnej porzeczki.

GLA jest metabolizowany w organizmie do prosłaglandyny E1, która wiąże się receptorami komórek mięśni gładkich. Ma działanie stabilizujące błony komórkowe oraz przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe i antyproliferacyjne.

Wykazano, że GLA łagodzi w znacznym stopniu objawy ostrej niewydolności oddechowej poprzez obniżenie gromadzenia się neutrofili w płucach, co skracało czas koniecznej wentylacji mechanicznej i długość pobytu pacjenta na SOR. Zaobserwowano również poprawę niewydolności narządowej.

Sugerowana dawka GLA to 750mg/dzień wspierana 500 mg dawkę EPA,  co wzmacnia działanie przeciwzapalne terapii.

Również opisany wyżej koenzym Q₁₀ (CoQ₁₀) pomaga w regeneracji tkanki płucnej. W wielu badaniach klinicznych udokumentowano jego działanie wspierające terapię w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc oraz w astmie. Pozwala zwiększać utlenienie tkanki płucnej i w ten sposób skrócić okres potrzebny do regeneracji płuc.

4) Objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego

Dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego nie mogą być powodem odstawienie leków stosowanych z powodu chorób układu krążenia. Prowadzone badania (głównie w Izraelu) wykazały, że pacjenci, którzy nie przerwali stosowania leków byli rzadziej hospitalizowani. W dolegliwościach ze strony układu sercowo-naczyniowego mogą być pomocne kwasy tłuszczowe omega-3 (pisałem o nich wyżej).  Niestety, trzeba ich brać bardzo dużo, nawet 4 gramy i muszą to być kwasy „rybie” DHA i EPA, a nie roślinny (np. w siemieniu lnianym) ALA. Należy dbać o właściwą podaż witamin z grupy B i koenzymu Q₁₀ tak jak to opisałem przy leczeniu objawów neurologicznych.

Jak Stymulować układ odpornościowy?

Wiadomo, że osoba nawet podwójnie zaszczepiona  może być narażona na reinfekcję SARS-CoV-2. Jest to spowodowane powolnym spadkiem po szczepieniu odpowiedzi typu komórkowego, za którą odpowiadają limfocyty T współpracujące z limfocytami typu B, które posiadają pamięć rozpoznawania antygenów i mają zdolność produkcji przeciwciał. Podawanie laktoferyny w dawce 200 mg/dzień znacząco podnosi poziom limfocytów T, co świadczy o immunostymulującym działaniu tego białka i może przedłużyć odporność po przechorowaniu (i po szczepionce)

Laktoferyna to wielofunkcyjne białko wykazujące duże powinowactwo do jonów żelaza. Jest obecne w wielu płynach ustrojowych i wydzielinach gruczołów, takich jak: mleko, ślina, łzy, wydzielina gruczołów jamy nosowej. Ma własności immunomodulujące, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.

 Największe stężenie laktoferyny stwierdzono w siarze i występuje też w mleku karmiącej matki, dzięki któremu noworodek otrzymuje składniki odżywcze oraz ochronę przeciwbakteryjną

Proces immunomodulacji za pośrednictwem laktoferyny polega na wzmaganiu fagocytozy – mechanizmu wychwytywania i wchłaniania drobnych cząsteczek organicznych (w tym wirusów, bakterii, pierwotniaków i grzybów) poprzez makrofagi.

Laktoferyna jest izolowana na skalę przemysłową z serwatki oraz odtłuszczonego mleka i jest stosowana do produkcji immunostymulatorów, odżywek dla niemowląt, suplementów żelaza i specjalistycznych produktów mlecznych.

Źródłem laktoferyny jest też Colostrum wołowe. Oprócz tego białka Colostrum zawiera transferynę (białko nośnikowe jonów żelaza w surowicy) i immunoglobuliny. Zawiera także oligosacharydy, szereg enzymów, w tym przeciwbakteryjny lizozym i cały przekrój czynników wzrostu, jak również hormony ważne dla rozwijającego się organizmu tj. tyroksynę, estrogen, kalcitoninę, estrogen i progesteron.

Badania pacjentów z long-Covid wykazały, że podawanie tego suplementu regenerowało przewód pokarmowy po użyciu niesterydowych leków przeciwzapalnych stosowanych nadmiarowo w leczeniu infekcji.

Z kolei badania u pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, której stan może się jeszcze pogarszać w Covid-19, colostrum poprawia funkcje tego organu, co objawia się wzrostem syntezy adiponektyny (hormon wpływający na przemianę glukozy i kwasów tłuszczowych) i spadkiem oporności tkankowej na insulinę.

Podsumowanie – jak wspierać organizm w walce z Long Covid:

• Przewlekły stan zapalny:
  • preparaty cynku,
  • Objawy neurologiczne:
  • witamina B₆,
  • kwas foliowy,
  • witamina B₁₂
  • kwasy omega-3
  • koenzym Q₁₀                                    
• Niewydolność oddechowa:
  • ćwiczenia oddechowe
  • kwas gamma-linolenowy (GLA)
  • koenzym Q₁₀
• Układ sercowo-naczyniowy:
  • stosowanie dotychczasowych leków
  • witamina B₆, kwas foliowy, witamina B₁₂
  • kwasy omega-3
  • koenzym Q₁₀